Janusz Groszkowski

(1898 - 1984)

Polski naukowiec zajmujący się elektroniką i radiotechniką, inżynier, prezes Polskiej Akademii Nauk, polityk.

Zdolności – zdolnościami, zamiłowanie – zamiłowaniem, ale bez wysiłku, bez ogromnego wkładu pracy niczego nie można osiągnąć.

1898 - 1939

Urodzony 21 marca 1898 roku w Warszawie. Po zdaniu matury w Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców miasta Warszawy (1915) rozpoczął studia na utworzonej w tym samym roku Politechnice Warszawskiej. Dyplom inżyniera elektryka otrzymał w roku 1922, jako jeden z pierwszych jej absolwentów.

W czasie studiów został asystentem w Katedrze Miernictwa Elektrotechnicznego, a od roku 1922 prowadził wykłady na temat lamp katodowych, a następnie radiotechniki jako najmłodszy wykładowca Politechniki Warszawskiej (PW).

W roku 1924 został kierownikiem Laboratorium Radiotechnicznego PW. Jako oficer Wojsk Łączności prowadził równocześnie wykłady z radiotechniki w szkołach wojskowych. Na podstawie rozprawy “Metoda kompensacyjna kontroli stałości fali” otrzymał stopień doktora nauk technicznych (z wyróżnieniem) w roku 1928. W tym samym roku, po przeprowadzeniu venia legendi (odpowiednik habilitacji), objął Katedrę Radiotechniki na Wydziale Elektrycznym PW. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w roku 1929, a następnie profesora zwyczajnego (1935). W roku 1933 został powołany na kierownika Studium Wojskowego PW, a w roku 1935 został dziekanem Wydziału Elektrycznego.

Równocześnie z pracą naukową i dydaktyczną w Uczelni prowadził intensywną działalność doradczą i organizacyjną. Zainicjował utworzenie pierwszego w kraju Instytutu Radiotechnicznego (1928), którym kierował również po jego przekształceniu w 1934 r. w Państwowy Instytut Telekomunikacyjny. Od roku 1934 był członkiem Tymczasowego Komitetu Doradczo-Naukowego przy Ministerstwie ds. Wojskowych. Od początku istnienia polskiej radiofonii brał udział w pracach Komisji Technicznej Polskiego Radia. Dzięki jego pracom stabilność polskich radiostacji należała wówczas do najlepszych na świecie.

1939 - 1945

Po 1 września 1939 roku otrzymał ze Sztabu Wojska Polskiego rozkaz ewakuacji (wraz z Państwowym Instytutem Telekomunikacyjnym) na wschód kraju. Do roku 1941 przebywał we Lwowie, gdzie zorganizował Katedrę Radiotechniki w instytucie Politechnicznym i został wykładowcą, skupiając wokół siebie liczne grono Polaków, którym zapewniał możliwie bezpieczne warunki pracy naukowej w okresie okupacji.

Po powrocie do Warszawy wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej, utworzonej za zgodą władz okupacyjnych w gmachach Politechniki, w której tajne wykłady odbywały się według programów przedwojennych. Brał czynny udział w ruchu oporu jako żołnierz Armii Krajowej, rozszyfrował układ sterowania niemieckich pocisków rakietowych V-2.

1945 - 1984

W roku 1945 objął ponownie wykłady z radiotechniki, a także z lamp elektronowych i techniki wysokiej próżni na Wydziale Elektrycznym PW, a następnie na Wydziale Łączności (później Elektroniki, a obecnie – Elektroniki i Technik Informacyjnych) Politechniki Warszawskiej, które prowadził aż do przejścia na emeryturę w roku 1968.

Był promotorem 33 doktorantów. Obok pracy na Politechnice Warszawskiej, kontynuował prace nad organizowaniem i rozwijaniem placówek badawczych, zwłaszcza w dziedzinie elektroniki. Był założycielem Zakładu Elektroniki przy PAN. Wchodził w skład rad programowych czasopism, naukowych, m.in. był redaktorem naczelnym wydawnictw periodycznych PAN: “Archiwum Elektrotechniki” (1952-1971) i “Nauka Polska” (1963-1971).

W roku 1972 został posłem na Sejm PRL VI kadencji i zastępcą przewodniczącego Rady Państwa. Bezskuteczność jego licznych interwencji poselskich u ówczesnych władz PRL w sprawach ludzi pokrzywdzonych, a także obserwacje sposobu działania sądów i prokuratury, skłoniły go najpierw do złożenia “Memoriału do Rady Państwa o postępowaniu organów wymiaru sprawiedliwości”, a następnie do zrzeczenia się mandatu posła na Sejm i funkcji zastępcy przewodniczącego Rady Państwa (1976). Do życia publicznego powrócił na krótko w roku 1980 swoim słynnym przemówieniem o potrzebie odnowy moralnej, wygłoszonym na forum Zgromadzenia Ogólnego PAN. Był doradcą wielu środowisk ówczesnej “Solidarności”.

Zmarł 3 sierpnia 1984 roku w Warszawie. Spoczywa na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 100-II-12/13).

Dorobek naukowy

W Jego dorobku naukowym znajduje się 16 patentów i 361 publikacji, a wśród nich wiele książek wydanych w kraju i za granicą. Jest autorem m.in. pierwszej w literaturze światowej monografii “Lampy katodowe oraz ich zastosowanie w radiotechnice” (1925), przetłumaczonej i wydanej 2 lata później we Francji.

W 1937 roku (wraz ze Stanisławom Ryżką) zastosował, jako pierwszy w świecie, katodę tlenkową w magnetronie, a 2 lata później skonstruował magnetron metalowy z obwodami wewnętrznymi i katodą tlenkową.

W latach 1932-1933 zajmował się nieliniową teorią generacji i stabilizacji drgań. Jego prace w tej dziedzinie wniosły istotny wkład do rozwoju elektroniki. Światową sławę przyniosła mu publikacja “The Interdependence of the Frequency Variation and Harmonic Content and Constant Frequency Oscillator” zamieszczona w “Proceedings of Institute of Radio Engineering” (1933), w której wyprowadził zależność zmiany częstotliwości drgań generatora od zawartości harmonicznych (zwaną równaniem Groszkowskiego). Podsumowaniem 30 lat pracy nad teorią generacji, a także wielu artykułów i książek z tej dziedziny, była monografia o światowym rozgłosie “Frequency of Self Oscillations” (1964).

Wczesne Jego zainteresowania techniką próżni dokumentuje pierwsza publikacja z tej dziedziny (1925). Późniejsze badania dotyczyły głównie miernictwa próżni. Szeroko cytowane są Jego prace poświęcone badaniom głowic jonizacyjnych do pomiaru niskich ciśnień gazu. Najważniejszą publikacją z tej dziedziny była “Jauge manometrique a collecteur extérieur pour pression trés bases” (1966). Opracowanie to otworzyło nowy rozdział w dziedzinie próżni i stało się impulsem wielu prac prowadzonych do dziś w czołowych laboratoriach Kanady, USA i Japonii.

Jest On także autorem pierwszej w Polsce monografii “Technika wysokiej próżni” (1948). W latach pięćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, opublikował 4 następne monografie przetłumaczone na języki rosyjski i czeski.

Należał do wielu krajowych i zagranicznych towarzystw oraz instytucji naukowych. Był m.in. członkiem Akademii Nauk Technicznych (od 1936) oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1949), wiceprezesem (1956-1962), a w latach 1963-1972 prezesem PAN.

Był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (PTETiS). W roku 1962 otrzymał członkostwo honorowe PTETiS ( nr 2 ).

  • Doktor honoris causa Politechniki Warszawskiej (1962)
  • Doktor honoris causa Politechniki Łódzkiej (1964)
  • Doktor honoris causa Politechniki Gdańskiej (1975)
  • członek Akademii Nauk Czechosłowacji (1965)
  • członek Akademii Nauk Węgier (1965)
  • członek Akademii Nauk ZSRR (1965)
  • członek Akademii Nauk Rumunii (1966)
  • członek Akademii Nauk Bułgarii (1966)
  • członek Akademii Nauk Kuby (1971)
  • członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Polskich (1957)
  • członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Francuskich (1967)
  • członek honorowy Stowarzyszenia Elektryków Amerykańskich (1971)
  • Order Budowniczych Polski Ludowej
  • Order Sztandaru Pracy I klasy
  • Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – dwukrotnie
  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
  • Krzyż Niepodległości
  • Złoty Krzyż Zasługi
  • Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
  • Srebrny Medal „Za Zasługi dla Obronności Kraju”
  • Medal 30-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945 (Związek Radziecki)
  • Nagroda Państwowa I stopnia – trzykrotnie
  • Specjalna Nagroda Państwowa
  • Lampy katodowe oraz ich zastosowanie w radiotechnice (1925)
  • Zmiany częstotliwości a zawartość harmonicznych w układach oscylacyjnych (1932)
  • O cieplnym współczynniku indukcyjności cewek (1935)
  • Generacja i stabilizacja częstotliwość (1947)
  • Technika wysokiej próżni (1972)
  • Nazwisko Janusza Groszkowskiego zostało umieszczone na pomniku poświęconemu akcji V1 i V2 odsłoniętym w 1991 przed gmachem Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej
  • Zespół Szkół Elektrycznych w Białymstoku nosi imię profesora Janusza Groszkowskiego
  • W 1997 imię prof. Janusza Groszkowskiego nadano Wojskowemu Instytutowi Łączności w Zegrzu Południowym
  • Nazwiskiem prof. Janusza Groszkowskiego nazwano ulicę na warszawskiej Nowej Pradze, w sąsiedztwie siedziby Instytutu Tele- i Radiotechnicznego. U wejścia do Instytutu znajduje się popiersie prof. Janusza Groszkowskiego.
  • Zespół Szkół Elektryczno-Elektronicznych w Radomsku nosi imię profesora Janusza Groszkowskiego.
  • „Elektryk” – Zespół Szkół w Mielcu nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego.
  • Zespół Szkół Elektronicznych i Ogólnokształcących w Przemyślu nosi imię prof. Janusza Groszkowskiego.